Χίλιοι-δυο τρόποι σου προσφέρονται για να βγάλεις από πάνω σου την θηλειά της αποτυχίας που σε πνίγει. Να πεις απλά, ας πούμε, «δεν πειράζει κι αν απέτυχα. Θα προσπαθήσω ξανά». Μπορείς ακόμη να εκλάβεις την αποτυχία σου όχι σαν νεκροθάφτη των επιδιώξεών σου, αλλά σαν ευκαιρία να διδαχθείς και να πεισμώσεις για την επόμενη προσπάθειά σου. Ή να κάνεις το άλλο: να βάζεις στόχους υψηλούς, ώστε, κι αν αποτύχεις, να δικαιούσαι να επαίρεσαι πως τόλμησες, όπως ο Ίκαρος, που, μπορεί πετώντας για να κατακτήσει την κορυφή, να καταποντίστηκε στο πέλαγος, «αφ’ υψηλά όμως έπεσε / και απέθανεν ελεύθερος», όπως το είπε ο ποιητής. Το να σέρνεσαι πίσω από ασήμαντα και χαμερπή μπορεί να είναι αρκετό μεν για να μην μπλεχτείς στο δίκτυ της αποτυχίας –ενδεχομένως και να την αποφύγεις τελικά–, πλην όμως η περιφρόνηση και η απαξίωση για τις χαμηλές πτήσεις που επέλεξες στην ζωή σου θα σε συνοδεύουν. Πέφτει εκείνος που τρέχει, έλεγε ο Πλίνιος, ο Ρωμαίος φυσιοδίφης του 1ου αιώνα μ.Χ., όχι εκείνος που σέρνεται. Και, στο κάτω-κάτω, μην παραλείπεις να σκέφτεσαι ότι η αποτυχία που ενδέχεται να σε βρει δεν αποκλείεται να μην οφείλεται στις δικές σου προσπάθειες, αλλά να είναι αποτέλεσμα άλλων παραγόντων πέρα και πάνω από σένα. Ούτε πάνσοφος ούτε παντοδύναμος είναι ο άνθρωπος, ώστε να μπορεί απαρεγκλίτως να ελέγχει τα πράγματα και να τα κατευθύνει κατά την δική του βούληση αποκλειστικώς.
Ό, τι και λέμε όμως, όσες δικαιολογίες και να επικαλεσθούμε, προκειμένου, εξαγνίζοντας τις αποτυχίες μας, να παρηγορούμεθα γι’ αυτές, το σχετλιαστικό συναίσθημα που μας προκαλούν όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι προς αυτές δεν παύει να μας τρώει και να κάνει την ζωή μας ανυπόφορη –αφόρητα ανυπόφορη. Παρόλα αυτά, υπάρχει, μπορούμε να πούμε παραφράζοντας τα λόγια του Ιερού Αυγουστίνου, κάτι χειρότερο από την αποτυχία. Είναι η αλαζονεία της επιτυχίας, με τον εφησυχασμό στον οποίο σε βυθίζει. Το να επαναπαύεσαι στις δάφνες σου, έλεγε ο Γερμανός φυσικός του 20ού αιώνα Βέρνερ Χάιζεμπεργκ, είναι ολέθριο –τόσο, όσο σαν να κοιμάσαι πάνω στο χιόνι. Σε παίρνει ο ύπνος και πεθαίνεις.
