Σωκράτης

O Σωκράτης στα μάτια τόσο των καθημερινών και ανυποψίαστων ανθρώπων όσο και των διανοούμενων του καιρού του φάνταζε σαν ένα αλλόκοτο, αντιφατικό πλάσμα που δεν ήξερες από πού να το πιάσεις, ένας αινιγματικός και απρόβλεπτος τύπος που εκεί που τον είχες μπροστά σου και σου μιλούσε εξαφανιζόταν και βυθιζόταν στην σιωπή, ένας είρων, που άλλα έλεγε κι άλλα εννοούσε χωρίς, παρόλα αυτά, να λέει και τι ήταν εκείνο που είχε κατά νου, ένας καχύποπτος που δεν έπαιρνε τοις μετρητοίς τι λέγανε οι άλλοι αλλά προσπαθούσε να ανακαλύψει τι έμενε κρυμμένο πίσω από τα λόγια τους, ένας ενοχλητικός κύριος που δεν άφηνε σε χλωρό κλαρί κανέναν ζαλίζοντάς τον στο πώς το εννοείς και το γιατί το εννοείς έτσι, μήπως δεν έτσι όπως το εννοείς αλλά διαφορετικά, κ.ο.κ. Ο ίδιος έλεγε για τον εαυτό του ότι δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια αλογόμυγα που όπου πάει και κολλάει μετά δεν ξεκολλάει, ένας άνθρωπος που έβαλε σκοπό της ζωής του να δείξει στους άλλους να σκέφτονται ελεύθερα από προκαταλήψεις και να ανατρέπουν καθιερωμένες ιδέες και θεωρίες τις οποίες αβασάνιστα, χωρίς να τις ελέγξουν προηγουμένως, είχαν ενστερνιστεί. Γιατί αλλάζοντας οι αντιλήψεις των ανθρώπων, αλλάζει κι ο κόσμος μαζί.

Αυτός, λοιπόν, ο άνθρωπος με τα καμώματά του τούτα, αλλά κι άλλα, που μας έμαθε να ρωτάμε όχι για ό,τι έχει καθιερωθεί και παγιωθεί στην ζωή μας, αλλά για το τι θα έπρεπε ή θα μπορούσε να ισχύει, μας μύησε στα μυστικά της φιλοσοφίας, της δραστηριότητάς μας εκείνης που στόχο έχει να ανοίξει το μυαλό μας και να το απλώσει πέρα και από το άπειρο σύμπαν. Γιατί τα όρια του νου μας ξεπερνούν τα όρια του απέραντου κόσμου όπου –ο θεός ή η φύση, όπως θέλετε πάρτε το– με σοφία μας τοποθέτησε. Ο κόσμος, το σύμπαν είναι οτιδήποτε υπάρχει στην πραγματικότητα: το σώμα μας, οι άλλοι γύρω μας, τα ορυκτά, τα δέντρα, τα ζώα, τα ποτάμια, οι λίμνες, τα σύννεφα, τα πάσης φύσεως ουράνια σώματα, το φως, ο αέρας, οι μυρωδιές που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μας ερεθίζουν, οι ήχοι που άλλοτε μας τέρπουν και άλλοτε μας ενοχλούν, οι γεύσεις που την μια μας ηρεμούν και την άλλη μας απωθούν, το καθετί, τέλος πάντων, που συλλαμβάνομε ή μπορεί –αν όχι τώρα, κάποτε, στον αιώνα τον άπαντα– να υποπέσει στην αντίληψή μας. Πέρα όμως από αυτά που υπάρχουν ή θα συμβούν, πέρα, με άλλα λόγια από το σύμπαν, το μυαλό μας έχει την δύναμη να σκεφτεί και πράγματα που δεν υφίστανται, όπως ο πήγασος, οι γοργόνες, οι μονόκεροι …, ή να υποθέσει ότι ο κόσμος ολόκληρος θα μπορούσε να είναι αλλιώτικος από αυτόν που ζούμε –ας πούμε, ότι θα ήταν καλύτερα να ζούμε σε μικρές κοινότητες χωρίς εξουσιαστές αντί σε γιγαντιαίες απρόσωπες κοινωνίες, να μην υπάρχουν αποδημητικά πουλιά για να ταλαιπωρούνται στα μακρινά ταξίδια τους και να χάνονται αλλά να διαβιούν σταθερά κάπου και απλώς να προσαρμόζονται στις αλλαγές του κλίματος, να υπάρχουν μόνο αειθαλή δέντρα για να τα απολαμβάνομε περισσότερο, και άλλα πολλά-πολλά[*]. Στις κρυφές αυτές –που ούτε καν τις υποψιαζόμαστε πολλές φορές– δυνατότητες του μυαλού μας να συλλαμβάνει πράγματα που δεν υπάρχουν αλλά θα έπρεπε ή θα μπορούσαν να υφίστανται, οι οποίες συνιστούν την ύλη της φιλοσοφίας, πρώτος ο Σωκράτης μας προκάλεσε να στρέψομε ενδιαφέρον και την μέριμνά μας έτσι, ώστε δικαίως, οι φιλόσοφοι να τον θεωρούν ως τον διανοητικό πρόγονό τους.

Κατεβάστε το pdf αρχείο εδώ

[*] Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την δουλειά που κάνουν οι φιλόσοφοι, κατ’ αντιδιαστολή μάλιστα προς το έργο των επιστημόνων, των καλλιτεχνών και των θεολόγων, βλ. Θ. Πελεγρίνης: Οι πέντε εποχές της φιλοσοφίας (Ελληνικά Γράμματα 1997) και Λεξικό της Φιλοσοφίας (Ελληνικά Γράμματα 2004), όπου παρατίθενται τα σχετικά λήμματα